نشستی دربارۀ رودهای خاموش

معمارنت- انجمن مفاخر معماری ایران در نود و سومین گفتمان هنر و معماری به بحث پیرامون خاموشی رودهای ایران می‌پردازد.
در این نشست فاطمه ظفرنژاد و محمد سالاری دربارۀ لزوم تغییر نگرش مدیران و تکنوکرات ها در حوزه توسعه و عمران، به این چرخه مهم زیست محیطی سخن خواهند گفت و مراسم با نمایش فیلم همراه خواهد بود.

این جلسه روز چهارشنبه 16 مرداد 1392 از ساعت 16 تا 19، در موزۀ هنرهای امام علی (ع) برپا می‎شود. دربارۀ موضوع این گفتگو می‌خوانیم:
 

رودهای خاموش
 

برای بسیاری از مهندسان، مدیران، برنامه ریزان و انقلابیون شش دهه گذشته، سدهای بزرگ نمادهای غرور ملی و استیلای نبوغ انسانی بر طبیعت، تامین کننده برق، آب و غذا، مهارکننده سیلاب ها، آباد کننده بیابان ها و تضمین کننده استقلال ملی بوده اند. از این رو ساخت سدهای بزرگ که شمار آن در نیمه اول قرن بیستم بیش از 5000 نبود، در نخستین دهه قرن 21 و در طول کمتر از 60 سال به 52000 سد بزرگ رسید. بزرگترین سد ساز جهان، کشور چین، با بیش از 19000 سد بزرگ است که تقریبا تمامی آن ها پس از انقلاب 1949 ساخته شده اند. پس از چین، امریکا با 5500 سد بزرگ و سپس شوروی سابق و هند قرار می گیرند. به این ترتیب کشورهای مختلف جهان، رودهای خود را با زنجیره ای از سدهای بزرگ و کوچک به اسارت کشیدند.
پیامدهای اصلی زیست محیطی سدها نظیر تغییر در بالادست رودخانه تا مخزن، تغییر در محل مخزن و دریاچه و نیز تغییر در پایین دست است. برآورد می شود که مخزن سدها در سراسر دنیا، روی هم 10 هزار کیلومتر مکعب ظرفیت ذخیره دارند که پنج برابر حجم آب همه رودخانه های جهان است و نیز در سراسر دنیا 400 هزار کیلومتر مربع از بهترین اراضی، مهم ترین و متنوع ترین زیستگاه های رودخانه ای و سیلابدشتی در زیر دریاچه سدها مدفون شده است. وزن این دریاچه ها به اندازه ای زیاد است که می تواند سبب زمین لرزه شود. تغییر توزیع وزن پوسته خاک به سبب سدها می تواند روی شتاب چرخش و زاویه تیلت محور زمین و شکل میدان گرانشی کره زمین اثر داشته باشد.

مصرف بی رویه انرژی در پی انقلاب صنعتی و پاسخگوئی به نیازهای جدید آب و نیرو از راه کاهش مصرف و کاهش هدر رفت منابع آب و انرژی و سرمایه گذاری در پیشرفت های تکنولوژیکی در این زمینه، می تواند انسان را از وابستگی به جریان پر مساله سد سازی باز دارد. کاربرد روش های تجدیدپذیر تولید انرژی مانند نیروگاه های بادی و خورشیدی در آینده نزدیک به خط تولید ارزان و اقتصادی بدل می شود. تا آن زمان کاربرد نیروگاه های گازی که ارزان تر و سریع تر از برقابی ها ساخته می شوند و از نظر زیست محیطی بهتر و مناسب تر از نیروگاه های زغال سنگی، برقابی و هسته ای برآورد می شوند، توصیه می گردد.

رودخانه ها، یکی از مهمترین بستر ها برای حفظ و پایداری محیط زیست به شمار می روند، هنگامی که این رگ های راهبردی حیات در کره زمین از وضعیت مطلوبی برخوردار نباشند. یعنی بخش بزرگی از حیات شان با تهدیدی مرگبار روبرو باشد، ضرورت حمایت از این چرخه زیست محیطی بیش از پیش نمودار می گردد. مدیریت پایدار آب با برنامه ریزی برای مصرف انسان از آب تجدیدپذیر، به گونه ای که ویرانی آبخیزها، رودخانه ها، پیکره های آبی، جنگل و اکوسیستم های آبی و سیلابدشتی و زیستگاه های آنها را در پی نداشته باشد، به این پیکر نیمه جان حیات دوباره خواهد بخشید.