سرگذشت کاخ گلستان از تولد تا ثبت‎جهانی

معمارنت- نشست چهارشنبۀ این هفتۀ انجمن مفاخر معماری ایران در موزۀ هنر امام علی (ع) به گرامیداشت ثبت جهانی کاخ گلستان اختصاص پیدا کرده است.

در نود و چهارمین گفتمان هنر و معماری شقایق خورشید، اسکندر مختاری، محمدحسن طالبیان، سید رضا آزمایش، ابوالحسن میرعمادی و محسن طوسی سخن خواهند گفت که با نمایش فیلم همراه است. در این برنامه همچنین از شادروان دکتر آیت‌اله‌زاده شیرازی، مرمت‌گر و معمار پیشکسوت کشورمان و به مناسبت سالروز درگذشت وی یاد می‌شود.
نشست بیست و سوم مرداد 92 نیز به روال معمول از ساعت 16 تا 19 پذیرای علاقه‌مندان خواهد بود. در توضیح موضوع این نشست می‌خوانیم:
 

کاخ گلستان
در دوم تیرماه سال جاری، سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو)، کاخ گلستان تهران را در فهرست میراث فرهنگی جهان به ثبت رساند. از 37 سال پیش تاکنون، شانزده اثر ایرانی در این فهرست جای گرفته اند. مجموعه کاخ گلستان، که شامل یک باغ تاریخی و چندین کاخ و تالار سلطنتی است، دست کم از دو منظر حائز اهمیت است، نخست آن که معماری آن معرف دوران تحول در معماری ایرانی است (دورانی که در آن معماری ایران تحت تاثیر مراودات سیاسی، تجاری و فرهنگی با کشورهای اروپائی با معماری نئوکلاسیک اروپا در هم آمیخت و از آن پس شاهد سبک جدیدی در معماری ایرانی هستیم.) دیگر آنکه این کاخ دربرگیرنده مجموعه بزرگی از نفایس فرهنگی - تاریخی ایران و جهان است و از این جهت وجه تمایزی دارد با پانزده اثر دیگر ایرانی که پیش از این در فهرست میراث جهانی ثبت شده‌اند.

مجموعه کاخ گلستان بخش کوچکی از ارگ تاریخی و سلطنتی تهران است که احداث آن به دوره شاه طهماسب اول صفوی باز می گردد. این ارگ در دورۀ کریم خان زند بازسازی شد و در دورۀ قاجار به محل دربار و سکونت سلاطین قاجار اختصاص یافت. در بیش از یک سوم فضای ارگ، دارالحکومه و محل سکونت شاه قرار داشت و دو بخش بیرونی و اندرونی بود. بخش بیرونی شامل دو قسمت: حیاط دارالحکومه یا دیوانخانه و باغ مربع شکلی به نام باغ گلستان بود و این‌دو حیاط را بناهایی از یکدیگر جدا می‌کرد که این بناها در دوران پهلوی اول تخریب شد و جای آن ساختمان فعلی وزارت امور اقتصادی و دارائی و کاخ دادگستری ساخته شد. به سختی می‌توان باور کرد که قاجارستیزی پهلوی، نقشی در تخریب ارگ سلطنتی تهران نداشته است. بخش‌های باقیمانده کاخ گلستان در دوره پهلوی ها همچنان مورد استفاده بودند و بسیاری از مراسم رسمی و تشریفاتی دربار در آن برگزار می‌شد.

امروز، مهمترین نفایس موجود در کاخ گلستان کتابخانه بیوتات سلطنتی است، که هستۀ اصلی آن را کتاب‌هایی تشکیل می‌دهد که نادرشاه افشار با فتح هندوستان از دربار گورکانیان هند به دست آورده است و بعدها در دوره قاجار کتاب‌های نفیس دیگری به آن افزوده شده‌اند. همچنین آلبوم خانه سلطنتی که 42500 قطعه عکس تاریخی و چندهزار نگاتیو شیشه‌ای از دورۀ قاجار را در خود جای داده است. هزاران برگ از مکاتبات و مراسلات سیاسی، ده‌ها تابلوی نقاشی از بزرگترین نقاشان ایرانی و اروپایی در سده نوزدهم و بیستم میلادی و نیز هدایای نفیسی که از سوی سران دیگر کشورها مانند ناپلئون بناپارت، ملکه ویکتوریا و تزارهای روس به شاهان قاجار پیشکش شده که قسمتی از نفایس در مجموعه کاخ گلستان موجود است.