پیش درآمدی بر هم اندیشی تهران، تهران

چهلمین گفتمان هنر و معماری

نام تهران نخستین بار در نوشته های ابوعبداله حافظ تهرانی رازی (متوفی به سال 261 ه.ق) از اهالی تهرانِ ری آمده است. این قریه کوچک که مردم آن بیشتر در مکان های زیرزمینی شبیه سرداب سکنی داشته اند، در سنه سیصد ه.ق دارای باغ‌های مشجر فراوان بوده است، اما به تدریج منازل در آن به طرف شمال توسعه یافته و به سرچشمه قنوات نزدیک تر شده است.
تا حمله مغول، هنوز هم تهران یکی از قراء نه چندان معتبر ایالت ری است که در مجموع در کنترل و حکومت خوارزمشاهیان اداره می شود، در سال 617 ه.ق یاقوت حموی جهانگرد و تاریخ نگار، هنگام فرار از یورش مغولان در مسیر خود از این قریه نام برده است که در آن زمان از دوازده محله تشکیل و دارای هزاران خانه، غار و زاغه مسکونی بوده و باغ های انبوه آن را در برداشته است.
پس از ویرانی ری به دست مغولان و زلزله های متناوب در آن، بتدریج مهاجمان و مهاجران از روستاهای اطراف و سایر مناطق ری، به این قریه که آبادتر است روی می‌آورند و در آن به کشاورزی و باغداری می پردازند، بدین ترتیب تا پایان دوره ترکمانان، تهران به روستایی بزرگ مبدل می شود. با اقتدار صفویان، شاه تهماسب اول که از سال 944 ه.ق و در چند نوبت در مسیر قزوین (پایتخت) به اماکن مقدسه شهر ری از این قریه می گذرد، آن را به عنوان قرارگاه انتخاب کرده و در سال 961 ه.ق برج و باروئی مستحکم به دور آن می کشد و مصالح آن را از معادنی تامین می کند که بعدها به چال میدان و چال حصار موسوم می‌گردد. چهار دروازه این حصار به نام‌های دروازه قزوین، دروازه حضرت عبدالعظیم، دروازه دولاب و دروازه شمیران نام می‌گیرد و در داخل حصار نیز باغ ها و بناهای حکومتی بنا می‌گردد. پس از وی شاه اسماعیل دوم توجه خاصی به تهران دارد و این ترقی و توسعه تا پایان سلسله صفویه ادامه می‌یابد. در دوره تسلط افغان ها، تهران از مراکزی است که در دفاع از خود مقاومت نشان می‌دهد و به پایگاه نظامی شاه تهماسب دوم، پس از قزوین تبدیل می‌گردد. با پایان گرفتن غائله افغان و در دوران زمامداری نادرشاه افشار، تهران مرکز مهم نظامی است و سپس در دوران زندیه و در سال 1172 ه.ق، کریم خان زند در این شهر به تخت می‌نشیند، اگرچه در سال 1176 ه.ق شیراز را به عنوان پایتخت انتخاب کرده، تهران را ترک می‌کند. این شهر به سال 1199 به تصرف ایلات قاجار در می‌آید.
آقامحمدخان قاجار سر سلسله حکومت قاجاریه در سال 1200 ه.ق تهران را به پایتختی برمی‌گزیند و در سال 1209 ه.ق رسما در آن تاج گذاری می‌کند. جمعیت تهران را در این سال 25000 نفر تخمین زده‌اند.
تهران. تهران عنوان چهلمین گفتمان هنر و معماری است که در آن خانم‌ها دکتر گیتی اعتماد، دکتر غزال کرامتی، مهندس انوشه منصوری و آقایان دکتر رضا بهبهانی، دکتر اسکندر مختاری، دکتر حمید ناصرخاکی، مهندس علی کرمانیان، مهندس حمیدرضا ناصرنصیر و شهریار سیروس با معرفی موسسه تهران، مطالعات کلان‌شهر به وجوه مختلف پایتخت و اعلام روز تهران (یکم آبان) می‌پردازند که با نمایش فیلمی همراه است.

زمان: چهارشنبه 20 اردیبهشت ماه 1391 از ساعت 16 الی 19
مکان: موزه هنر امام علی (ع) - خیابان ولیعصر - چهارراه نیایش - بلوار اسفندیار - شماره 35

منبع: تارنماي انجمن مفاخر معماري ايران