اولین شب جشنوارۀ منظر

معمارنت- روز سه‎شنبه 15 اسفند نخستین شب جشنواره منظر از ساعت 16:30 در باغ‎موزه قصر، برگزار شد و پس از معرفی کوتاهی از برنامه توسط دبیر جشنواره و نمایش تیتراژ «سلام میزبانان به میهمانان خود» جشنواره با سخنرانی دکتر فیروزه سامانی از دانشکده محیط زیست، شروع به کار کرد.
سامانی در مورد مفهوم منظر فرهنگی سخن گفت و آن را برآیندی از نگرش اکولوژیست‎ها، تاریخ‎شناسان، برنامه‎ریزان و طراحان منظر دانست. او تصریح کردند «امروزه مفهوم منظر از حالت ایستایی که در گذشته تنها معطوف به وجه زیبایی بصری آن بوده، خارج شده و به صورت یک مفهوم دینامیک، پویا و پیچیده درآمده است». از نظر سامانی منظر رخ‎نمودی از تعامل انسان و محیط است که هیچ‎گاه شکل نهایی خود را پیدا نمی‎کند. چون به طور مداوم در حال تغییر است. او از تخت سلیمان به عنوان منظری فرهنگی که دارای لایه‎های مختلف تاریخی و طبیعی است، نام برد و آن را محصول تعامل مستمر طبیعت و انسان در محیط دانست. همچنین از مهندسی و مدیریت آب در زاینده رود یاد کرد و آن را نتیجه تطبیق‎پذیری انسان با شرایط محیطی  دانست. او منظر شهری را به عنوان یک سیستم تبیین کرد که نمی‎توان به طور جداگانه برای لایه‎های مختلف آن برنامه‎ریزی نمود؛ و معضل امروز محیط‎های سکونت انسان را قطعه‎قطعه شدن ساختار منظر اکولوژیکی و فرهنگی از هم دانسته و راه حل آن را رعایت اصل پیوستگی و یکپارچگی در برنامه‎ریزی بلندمدت و ارائه کاربری‎های سازگار با پتانسیل طبیعی بیان کرد.
 

سخنران دوم، مهندس فرامرز پارسی از مرمت‎گران با تجربه از تئوری خود که برگرفته از تجربه دریافت فضایی در منظرهای فرهنگی بود، صحبت کرد. او محیط‎های تاریخی - طبیعی را ترکیبی از مفهوم طبیعی و انسانی دانست که نتیجه آن چیزی بیشتر از ترکیب ساده این دو مفهوم بود. چیزی که تأثیر عمیقی بر انسان می‎گذارد، او را از روزمرگی خارج می‎کند و وادار به تفکر ژرف در هستی می‎سازد. اما تمام این فرصت‎ها پس از مرمت بنا به روالی که امروز شاهدش هستیم، از بین می‎رود. پارسی این دیدگاه را آغازگر رویکرد جدید در مرمت می‎پندارد که در آن بنای تاریخی یک موجود پویا و زنده است. از این منظر، دیگر ورود طبیعت در بنای تاریخی آسیب محسوب نمی‎شود. او تحقق این رویکرد جدید در مرمت را، نیازمند تکنولوژی بالایی دانست که بتواند بنا را همراه با مداخلات طبیعی، محافظت کند. در ادامه به نمونه‎هایی از تعامل مثبت عناصر تاریخی و محیط طبیعی چون قلعه‎ها، راه‎های تاریخی، پل‎ها و کاروانسراها اشاره کرد.

سخنرانی سوم توسط دکتر فخار تهرانی انجام شد. تهرانی از اشکال مختلف ظهور آب در باغ‎های ایرانی و نقش آن در منظر طبیعی باغ سخن گفت. او در ابتدا بر اهمیت اسناد تصویری و نقش آن‎ها در مرمت بنا و برگرداندن آن به اصالت خود تأکید کرد. همچنین به تفاوت نحوه مستندنگاری در ایران و اروپا اشاره کرده و در ادامه، با تکیه بر اسناد تصویری، سامانه‎های مختلف برداشت آب در ایران را معرفی کرد.
 

در انتهای برنامه نیز، پنلی با حضور دکتر تهرانی، دکتر منصوریِ فرد و مهندس منصوری تشکیل شد. منصوریِ فرد در ابتدا سؤالی را در ارتباط با مرمت مجموعه باغ‎موزه قصر مطرح کرد مبنی براینکه که هدف اصلی مرمت این مجموعه چه بوده است؟ او معتقد بود که وجه تاریخی بنا باید در مرمت حفظ شود. در ادامه یکی از شرکت‎کنندگان از معضل آب و قنات‎ها پرسید و تهرانی در پاسخ به این پرسش، اظهار امیدواری کرد که اگر بتوانیم معضل قنات‎های امروز را که تبدیل به فاضلاب شده‎اند، اصلاح کنیم، می‎توانیم دوباره آن‎ها را زنده کنیم و به سیستم توزیع آب در شهر برگردانیم. در پایان جلسه منصوری‎فرد به شرح مختصری از تجربه خود در پروژه‎ای به نام «آب، خاک، باغ» پرداخت و آن را نتیجه تجربیات خود در بیشاپور دانسته و به عنوان یک معمار، معماری بیشاپور را به «ماکتی از معبد آب» تشبیه کرد.

شب اول از منظر دبیر جشنواره:
بهروز مرباغی- شب اول نخستین جشنواره منظر به سر آمد. چند نکته به نظرم برجسته آمد:
خانم دکتر فیروزه سامانی، با تعریفی تقریبا همه‌شمول، ابعاد منظر را طرح کردند و وجوه متفاوت آن را شمردند. نکته‌ای که از طرف ایشان مورد تأکید قرار گرفت، «پویایی» و تغییرات مستمر منظر است. به منظر نباید به‌عنوان امری ایستا نگاه کرد، منظر مدام در حالِ «شدن» است و پویایی مستمر دارد. این نکته بدین خاطر برایم مهم بود که ما در طرح‌های شهری هم، گاه، از این اصل بسیار مهم غافل می‌مانیم که شهر موجودی راکد و ایستا نیست و دائم در حال تغییر و تحول است. این تغییر و «شدنِ مداوم» را باید دید.

مهندس فرامرز پارسی، به یک موضوع مهم اشاره نمود. او با تعریفی بدیع از «محیط‌های تاریخی-طبیعی»، این پرسش را مطرح نمود که آیا در هر احیا و مرمتی، باید تمام آمیختگی‌های تدریجی طبیعت با بنا را حذف کرد؟ او می‌گوید وقتی طبیعت، به مرور زمان، بنای انسان‌ساخت را «پذیرفته» و با آن یکی شده، لازم است این یگانگی را از میان برداریم؟ در حقیقت، بنای تاریخی یا طبیعی-تاریخی، با آمیختگی تدریجی خود تبدیل به پدیده‌ای نو شده که نامش را «محیط طبیعی-تاریخی» می‌گذاریم. رفتار ما با این محیط ها نباید مثل رفتار صرفاً مرمتی باشد.

دکتر فرهاد تهرانی، که سال‌ها به مستندسازی تصویری معماری ایران می‌پردازد، به دو نکته اصلی اشاره داشت: نخست آنکه نحوه مستندسازی ما با مستندنگاری اروپا فرق دارد و ما اگر زبان این مستندسازی را یاد بگیریم، رموز بسیاری گشوده خواهدشد. ما تصویر باغ را، مثل اروپایی‌ها، روی کاغذ نمی‌کشیم و مستندش کنیم، آن را در نقش فرش مستند می‌کنیم یا در مینیاتورهایمان.

دکتر تهرانی به نقش آب در تمدن فلات ایران پرداخت و جلوه‌های مختلف آب در ایجاد منظر را بازگو نمود. او با نمایش اسلایدهایی از معماری ایران نقش آب در منظر معماری و منظر شهری را تشریح نمود.

دکتر محسن منصوری فرد، در فرصتِ کوتاهی که در پنل داشت، اشاره‌ای به نحوه مرمت زندان قصر و تبدیل آن به «باغ‌موزه» نمود. سؤالِ کلیدی ایشان این بود که این مجموعه را، الان، چه می‌توان نامید؟ باغ؟ موزه؟ زندان؟ دکتر منصوری معتقدد است وقتی اثری را مرمت و احیا می‌کنیم نباید ذات و ماهیت اثر مخدوش و تحت تاثیر خواست ما قرار گیرد.
شب اول با طرح پرسش‌هایی تأمل برانگیز به پایان آمد.