٩٠سال نمايشگاه معمارى مدرن

نودسال پیش، در اشتوتگارت آلمان، رویداد مهم و جالبی اتفاق افتاد: بسیاری از معمارانِ بنامِ اروپایی دعوت میس وندرروهه را لبیک گفتند و اثری از خود را در پاره‌ای از شهر- ویسن‌هوف‌سیدلونگ- به یادگار گذاشتند. اخیرا در جستجویی ناکام برای یافتن مطالبی درباره فرضیه نوین شهرسازی «شهر در باغ»، به یک رشته متن درباره نخستین نمایشگاه واقعی معماری مدرن در سایت‌های تخصصی برخوردم. فکر کردم بدنیست با ترجمه آن‌ها یادی از رویدادی مهم کنیم. رویدادی در 90 سال پیش. نفس چنین اتفاقی واقعا شگفت‌انگیز و با ارزش است. در یکی از این متن‌ها چنین می‌خوانیم:
«آپارتمان بزرگِ طبقه هم‌کف ساختمانِ شماره 1، که توسط لیلی رایش طراحی شده، شامل دو اتاق نشمین، یک اتاق خواب، آشپزخانه و حمام است. در هم‌کفِ ساختمان شماره 3، معمار اتریشی، فرانتس شوستر، آپارتمانی برای زوج بدون بچه طراحی کرده‌است؛ یک اتاق خواب، نشیمن، آشپزخانه‌ای نسبتا بزرگ و حمام. در طبقه دوم ساختمان شماره 4، دفتر مشاور سوئیسی ورک‌بوندکالکتیو، آپارتمانی مجردی پیشنهاد کرده با اتاقی برای پیانو و اتاق مطالعه‌ای جمع‌و جور که با دیواری متحرک از نشیمن جدا می‌شود. درِ کناری،‌ در آپارتمانی است با طرح همان دفتر مشاور با دو اتاق خواب (یکی با تخت دونفره و یکی با تخت تک)، با ناهارخوریِ کوچک که نشیمن هم هست ویک اتاق مطالعه. دیگر معمارانی که در پروژه میس‌وندرروهه درگیر بودند، عبارتند از آدولف مه‌یر، ریچارد لیسکر، آرتور کورن، برودر راش، آدولف اشنک،‌ والتر گرپیوس، برونو تائوت، ماکس تائوت،‌ لوکوربوزیه، آئود، و دیگران».
ردیفی از معماران مدرنیست اروپایی که نمایشی از ایده و توانایی های خود به‌راه انداخته‌اند. مجتمع ویسن‌هوف،‌ مجموعه‌ای است که در سال 1927 بعنوان نمایشگاهی از معماری و فن‌آوری مدرن در اشتوتگارت ساخته‌شد. نمایشی بین‌المللی از آن‌چه که امروز «سبک بین‌الملل» یا «معماری مدرن» نامیده می‌شود. هدف نمایشگاه، که توسط تعدادی از معماران محقق می‌شد، ارائه مدل‌هایی از سکونت با شرایط مناسب برای مسکن شهری با مصالح ساختمانی نوین و فن‌آوری جدید بود. مجموعه ویسن‌هوف متمرکز بود بر برخورد تازه با سکونت شهری که بر مصالح و فن‌آوری‌های جدید تاکید می‌کرد و استفاده از اجزا و عناصر جدید و پیش‌ساخته صنعتی را تبلیغ می‌کرد. در معماری داخلی، مهم‌ترین مورد، عبارت بود از ارتقای سلامتی و ساخت مسکونیِ دلباز، آفتاب‌گیر، عملکرددار و جا دار بود.
این مجموعه به سفارش نمایشگاه «صنایع ساختمانی آلمان» در سال 1927 ساخته‌شد و شامل بیست‌و یک ساختمان با 60 واحد آپارتمانی است که توسط 17 معماری اروپاییِ غالبا آلمانی‌زبان طراحی شده‌اند. از طرفِ شهر، مدیر پروژه، معمار آلمانی، میس‌وندرروهه، بود و همو بود که معمار ها را انتخاب می‌کرد، بودجه می‌نوشت و ورودشان را به پروژه هماهنگ می‌کرد، محوطه را آماده می‌کرد، و عملیات ساختمانی را نظارت می‌کرد. لوکوربوزه برنده دو پلاکِ مهمِ پیشانی محوطه شد و بیشترین بودجه را دریافت نمود.
21 ساختمانِ این مجموعه، تفاوت‌های اندکی در فرم دارند و عموما شاملِ خانه‌های تفکیک‌شده وتراس‌دار و آپارتمان‌ هستند و تداوم و هم‌نوایی نیرومندی در فرم را عرضه می‌کنند. آنچه‌که در همه این واحدها مشترک است عبارت است از نماهای ساده، سقف‌های مسطح که به عنوان تراس استفاده می‌شوند، قاب‌بندی پنجره‌ها، معماری داخلی باز و قابل‌تغییر، و درجه بالای پیش‌ساختگی، به‌گونه‌ای که بشود تمام این بنا ها را در پنج ماه ساخت. تمام ورودی‌ها، به استثنای دو مورد، سفید هستند. یکی از آن‌ها، ساخته برونو تائوت، که کوچک‌ترینشان است، به رنگِ قرمز روشن است.
این مجموعه که به عنوان خانه‌های کارگری آینده تبلیغ می‌شد، عملا به نحوی ساخته و مبلمان شد که بسیار بالاتر از توانایی‌های هر خانواده کارگری بود و مناسبتِ کمی با استانداردهای تولید انبوه نشان می‌داد. این نمایشگاه، با یک‌سال تاخیر، در تاریخِ 23 ژوئیه 1927 به روی مردم باز شد و بازدیدکننده فراوانی یافت.
در سال 2006، تنها 11 ساختمان از مجموع 21 ساختمان، هنوز برپا بود. بمباران‌های مستمر جنگ جهانگیر دوم، سبب شد ساخته‌های گرپیوس، هیلبرزیمر، برونو تائوت، پوئلزیگ، ماکس تائوت، و دوکر از بین برود.

فهرستِ خانه‌ها
شماره 1 تا 4: اثر لودویگ میس وندرروهه
شماره 5 تا 9: اثر یاکوبس یوانس اوود
شماره 10: اثر ویکتور بورژوا
اصولا این خانه باید توسط «آدولف لوس» ساخته می‌شد، ولی در کش و قوس مسائل داخلی انتقاد از ورک‌بوند، او از دور مسابقه کناررفت. بجای او، بورژوا خانه‌ای را ساخت که سنتی‌تر از طرح آدولف لوس بود که باید رابطه نوآورانه‌ای را بین بالا و پایین برقرار می‌کرد. تکه جالب در این خانه سلول شرابی است که نه از بتن بل از گراول ساخته شده‌است. این خانه دوطبقه خانوادگی در جریان جنگ دوم داغون شد و پس از آن خانه‌ای دو طبقه برای دو خانواده جایگزین شد.
شماره 11 و 12: اثر آدولف گوستاو شنک
شماره 13 تا 15: اثر لوکوربوزیه و پیر ژانر
شماره 16 و 17: اثر والتر گروپیوس
شماره 18: اثر لودویگ هیلبرزیمر
این خانه که برای خانواده‌ای شش‌نفره طراحی شده، به رنگ خاکستری روشن بود. به دلایل اقتصادی، خانه طراحی‌شده توسط هیلبرزیمر با پنجره‌های سراسری، تبدیل به ساختمانی معمولی و ارزان شد. وقتی خانه آماده شد و هیلبر برای بازدید آمد، آن را نشناخت. در طول جنگ این خانه هم ویران شد و الان خانه‌ای معمولی بجای آن نشسته‌است.
شماره 19: اثر برونو تائوت
برونو تائوت، با سفارش برادر بزرگش ماکس تائوت، عضوی از گروه طراح این محوطه شد. خانه شماره 19، خانه‌ای است جمع‌و جور برای یک خانواده؛ ساخته‌شده در دو تراز روی زمین و با زیرمینی در پایین؛ که البته به عنوان «خانه‌ای پرولتاریایی» ساخته‌شد. به رنگ قرمز، آبی و زرد نقاشی شد و در طول جنگ ویران شد.
خانه شماره 20: اثر هانس پوئلزیگ
خانه ای که پوئلزیک ساخت، خانه‌ای واحد در دو تراز بود با عناصر شاخصش: حیاطی زمستانه و تراسی آفتابگیر. در جنگ ویران شد.
شماره 21 و 22: اثر ریچارد دوکر
دوکر متعهد به ساخت دو خانه در برنامه میس وندرروهه بود، بین خیابان راتناو و بروکن‌وگ. او، اول، با اعتقاد به ارتباط بین ساختمان‌ها و فضاها، دو خانه مرتبط به هم را طراحی کرد، اما وقتی دید هیچ‌یک از طرح‌های ارائه‌شده برای مجموعه چنین پیوندی بین دو ساختمان ندارند، طرحش را عوض کرد. هر دو بنا برای یک خانواده ساخته شده‌بودند، البته شماره 22 خانه‌ای یک‌و نیم‌طبقه با یک گاراژ بود (تنها واحد یک‌ونیم طبقه در مجموعه). دوکر می‌خواست رنگ ساختمانش از طیف روشن و شفاف باشد؛ هنوز چند وقتی از تصمیم درباره رنگ بنا نگذشته بود که هر دو در جنگ بصورت کامل ویران شدند.
شماره 23 و 24: ماکس تائوت
شماره 25: آدولف رادینگ
شماره 26 و 27: ژوزف فرانک
شماره 28 تا 30: مارات استام
شماره 31 و 32: پیتر برنز
شماره 33: هانس شارون
این خانه که در میان تمام خانه‌های راست گوشه آن‌جا، تنها بنای انحنادار بود، خانه‌ای بود برای یک خانواده در دو تراز و با یک زیرزمین.
«اوود» (یا آئود) هم از معمارانی بود که در این مجموعه اثری از خود بجا گذاشت: دوطبقه‌های مدرن. «یاکوبس یوهانس اوود» ردیفی از خانه‌ها را ساخت که نمای شمالی چسبیده به خیابان داشتند و جداره حیاط‌دار در ضلع جنوبی. همکف شمالی شامل یک هال کوچک، یک باغچه محصور و یک رختشوی‌خانه بود. آشپزخانه و پلکان در مرکز اتاق نشیمن جنوبی قرار داشت. طبقه اول را سه اتاق‌خواب، یک حمام و فضایی برای خشک‌کردن لباس‌ها تشکیل می‌داد.