افزودن دیدگاه جدید

عنوان: راهنمای نقشه‎های تاریخی تهران
پژوهش و تنظیم: رضا شیرازیان
انتشارات:  دستان
سال انتشار: 1391

معمارنت-کتاب راهنمای نقشه‌های تاریخی تهران با حمایت «قطب علمی طراحی شهری در بافت‌های تاریخی دانشگاه شهید بهشتی» و «سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری» و در انتشارات دستان منتشر شده است.

این کتاب به معرفی 8 نقشه تاریخی شهر تهران پرداخته و 6 مورد این نقشهها را از 1205 تا 1309 خورشیدی مورد بررسی قرار میدهد.با توجه به اینکه شهر تهران در محدودۀ حصار شاه‌طهماسبی به طول یک فرسخ (6 کیلومتر) با 114 برج به تعداد سوره‌های قرآن و چهارده دروازه شکل یک شهر را به خود گرفت و پس از پایتخت شدن در 11 جمادی الاول 1200 ه.ق. به فرمان آقامحمدخان قاجار، در درون همان حصار توسعه یافت؛ چهار نقشه از نقشه‌های بررسی شده در این کتاب به دوره‌های مختلف تاریخ تهران در محدوده حصار شاه طهماسبی مربوط می‎شود؛ نقشه‌ی نازکوف (1241 ه.ق.- 1205 ه.ش.)، برزین نسخه روسی (1268 ه.ق.- 1231 ه.ش.)، برزین نسخه فارسی (1268 ه.ق.- 1231 ه.ش.) و نقشه کرشیش (1275 ه.ق.- 1237 ه.ش.).
 

تصویر 1- نقشه تهران 1241 قمری - معروف به نقشه سروان ناسکوف

تصویر2- جزییات نقشه تهران 1241 قمری - محدوده ارگ و بازار

تصویر3- نقشه تهران 1268 قمری - معروف به نقشه برزین نسخه روسی

تصویر4- جزییات نقشه تهران 1268 قمری - محدوده بازار

تصویر 5- نقشه تهران 1268 قمری - معروف به نقشه برزین نسخه فارسی

تصویر6- جزییات نقشه تهران 1268 قمری - محدوده ارگ و بازار

تصویر7- جزییات نقشه تهران 1275 قمری - معروف به نقشه کرشیش

تصویر8- جزییات نقشه تهران 1275 قمری - محدوده بازار
 

اما همانطور که بدیهی می‌نمود توسعه شهر تهران به حصار اولیه محدود نشد و در سال 1285 ه.ق. به دستور ناصرالدین‌شاه کار ساخت حصار جدیدی (باستیون) به دور حصار قدیم آغاز شد و تا سال 1288 ه.ق. به طول انجامید. حصاری به 18.25 کیلومتر مربع که توسط بولر فرانسوی، معلم نظامی دارالفنون، احداث و به «حصار ناصری» معروف شد. این حصار تا تصویب «قانون بلدیه» اولین طرح تهران با عنوان «نقشه خیابان‌ها» در 1309 ه.ش. باقی بود و پس از آن زمینه توسعه گسترده تهران و آغاز تخریب حصار ناصری در 1311 ه.ش. فراهم آمد. نقشه عبدالغفار (1309 ه.ق.- 1270 ه.ش.)، نقشه خیابان‌کشی (1309ه.ش.- 1348 ه.ق.) نیز که در کتاب راهنما بررسی شده مربوط به تهران در محدوده حصار ناصری است.

تصویر9- نقشه تهران 1309 قمری - معروف به نقشه عبدالغفار

تصویر 10- جزییات نقشه تهران 1309 قمری - محدوده میدان توپخانه

تصویر11- نقشه تهران 1309 خورشیدی - معروف به نقشه خیابان کشی

تصویر12- جزییات نقشه تهران 1309 خورشیدی - محدوده میدان بهارستان

تصویر13- جزییات نقشه تهران مرکزی 1355خورشیدی

تصویر 14- جزییات نقشه تهران مرکزی 1355 خورشیدی - محدوده خیابان فردوسی

کلیه عناوین مندرج بر این 6 نقشه و حاشیه آنها قرائت، فهرست و ارائه شده است. کلیه اماکن روی نقشهها بر اساس همان نقشه آدرس دهی شده و اسامی امروزی معابر و کوچهها نیز آورده شده است.معرفی کامل نقشه خیابانکشی 1309 خورشیدی «اولین طرح توسعه تهران در دوره پهلوی اول» از ویژگی‌های این کتاب است.فهرست نام اشخاص در پایان کتاب کمک می‎کند اماکن منتسب به اشخاص را در هر یک از این 6 نقشه به راحتی جستجو نمایید.در پایان کتاب نیز برخی عناوین، مناسب و مشاغل نامانوس مندرج بر نقشهها از لغتنامهها استخراج شده و ارائه گردیده است.این کتاب جهت مطالعات تاریخ شهری و تاریخ اجتماعی - سیاسی شهر تهران کاربرد دارد و هدف آن تسهیل دسترسی پژوهشگران به محتوای نقشهها و موقیعت جغرافیایی اماکن است.
 

تصویر 15- نقشه تهران 1356خورشیدی - نقشه کامل شهر تهران

تصویر 16- جزییات نقشه تهران 1356خورشیدی - محدوده چهارراه استانبول
 

جهت تهیه کتاب میتوانید به این مراکز مراجعه نمایید:
انتشارات گیتاشناسی - هفت تیر، ابتدای خیابان کریمخان زند.
موسسه سحاب - خیابان شریعتی، خیابان سمیه، روبروی بیمارستان آراد.
فروشگاه کتاب و نقشههای سازمان جغرافیایی ارتش- خیابان شریعتی، خیابان معلم.
شهرکتاب ساعی- خیابان ولیعصر، جنب مرکز هنرپژوهی نقش جهان.
دانشگاه شهید بهشتی - دانشکده معماری، قطب علمی طراحی شهری در بافتهای تاریخی.
خانه هنرمندان ایران - خیابان کریمخان زند، خیابان ایرانشهر، خانه هنرمندان ایران.